powrót

Kępa oborska – najstarsza wieś olęderska na terenie Urzecza

Paweł Komosa

Kolonizacja olęderska wzdłuż Wisły w wieku XVII nie pozostawiła na obszarze od Warszawy w kierunku Kozienic zbyt wielu śladów, jej pozostałością są występujące w okolicy Konstancina nazwiska takie jak Oleander czy Olender. Z wieku XIX pochodzi natomiast zrujnowany cmentarz na terenie Kępy Okrzewskiej.

Osadę tę założono pod koniec XVIII wieku na terenie ówczesnych dóbr bielawskich. Wzdłuż biegu Wisły na terenie gminy znajdowały się także inne osady Olędrów. W XIX wieku znalazła się tu osada Zieleniec, znana również jako Kępa Świderska, założona w dobrach otwockich. Położona przy nurcie rzeki, po drugiej stronie wałów, na początku XX wieku została stopniowo zniszczona przez wodę. Inną wsią była Kępa Falencka lub Falenicka, która do gminy Jeziorna została dołączona wskutek reformy administracyjnej roku 1867. Do tego czasu należała do dóbr falenickich, bowiem Olędrów w latach 80. XVIII wieku osadził tu Maskiewicz, dziedzic Falenicy.

Jednakże na terenie gminy znajduje się także Kępa Oborska, która jest najstarszą wsią olęderską na południe od Warszawy, założoną tuż po pierwszym rozbiorze i jednocześnie pierwszą wsią olęderską założoną na Urzeczu - rejonie Niziny Moczydłowskiej, ciągnącym się od Warszawy aż do ujścia Pilicy zwanym w XVIII wieku Urzeczem bądź Urzycem.

Kolonię założono na wyspie pośrodku Wisły. W czasie powodzi i wiosennych rozlewisk powstawały liczne strumienie, otaczające skrawki lądu i wpadające z powrotem do Wisły, z której z kolei wynurzały się mielizny. Ponadto części lądu wędrowały na drugą stronę rzeki, gdy główny nurt wpadał w inne koryto. Procesy te prowadziły do powstawania wysp oraz kęp, połączonych z lądem wzniesionych wyżej obszarów ziemi, gdzie w rezultacie nawarstwiania gleby i piasku woda nie docierała.

Kępa Chabdzińska, jak nazwano początkowo cały wyodrębniony obszar, wzięła swą nazwę od pobliskiej wsi Chabdzinek (obecnie nazwę Habdzinek można jeszcze odnaleźć na mapach). W roku 1712 nazwą Kępa Chabdzińska nazwano całą wyspę, wyraźnie oznaczając, iż od lądu stałego oddziela ją rzeka Jeziora (Jeziorka), wpadająca w tym miejscu do Wisły.

W XVIII wieku przerwa wiślana znana była już jako rzeka Wilanówka. „W miejscu tym były grunta, na których poddani dóbr Urzyccy bydło pasali, a w roku 1773 była położona wśród rzeki Wisły, oblana była z jednej strony tąż rzeką, a z drugiej strony oddzieloną od lądu stałego bocznym jej korytem, Wilanówką zwanym, była więc Kępą, czyli wyspą, a nie lądem stałym”, jak wówczas pisano.

Z czasem nazwa Kępa Chabdzińska początkowo oznaczająca wyspę, a następnie wieś, zmieniła się w Kępę Oborską, od nazwy dóbr podlegających pod pałac w Oborach. Wieś założono na terenie spornym między dworami w Oborach i w Falenicy. Wspomniany Maskiewicz, dziedzic Falenicy w roku 1779 poprzecinał ogrodzenia wsi olęderskiej na Kępie, uznając, iż osadnicy zajęli jego teren. Wkrótce po drugiej stronie ogrodzenia wydzierżawił kolonistom teren pod Kępę Falenicką.

Kontrakt osadniczy Kępy Chabdzińskiej zawarto w roku 1773 w Warszawie. Uczynił to osobiście Hieronim Wielopolski, koniuszy koronny, starosta krakowski, właściciel Obór – z przedstawicielami kolonistów: Korneliuszem Ringfleiszem, Krystianem Krygerem i Jakobem Muhle. Działali oni w imieniu wszystkich rodzin, jak zaznaczono „jeden za wszystkich a wszyscy za jednego”. Kontrakt zawarto na lat 40, a koloniści otrzymali 5 lat wolnizny.

Zadaniem kolonistów było „przerobienie na użyteczną wyspę porośniętą drzewami i zaroślami”. Na budowę domów mieli użyć drewna z lasów wągrodzkich, należących do Wielopolskich, zaś wykarczowane na wyspie oddać do dworu. Dokonano pomiarów gruntów, wyliczając na tej podstawie czynsz, uwzględniając, iż jeśli wskutek powodzi nastąpi pomniejszenie terenu, znajdzie to odzwierciedlenie w czynszu. Na 2 morgach zwolnionych z opłat miała stanąć szkoła.